şapinuva hakkında bilgi

" Efendim Güneşim'e ve Efendim Kraliçe'ye Söyle: Köleniz rahip şöyle der; 'Efendim Güneşim'in ve Efendim Kraliçe'nin huzurunda her şey iyi olsun ve Efendim Güneşim'i ve Kraliçe'yi tanrılar hayatta tutsunlar.Efendim Güneşim'e ve Kraliçe'ye sağlık, sıhhat, kudret, yaşam, kuvvet versinler ve onları korusunlar .


" Başlangıç kısmını verdiğimiz bu Ortaköy mektubundan da anlaşılacağı gibi, Ortaköy arşivlerinde yer alan Büyük Kral ve Kraliçe'ye gönderilmiş olan mektuplar,Şapinuva'da bir kral çiftinin hüküm sürdüğünü göstermektedir. Büyük Kral, Başkent Şapinuva'dan Hitit devletini yönetirken, yanında kraliçenin de yer
aldığı ve bu kraliçenin de kendi yetki ve görevlerini Hitit devlet sistemi gereğince yerine getirdiği anlaşılmaktadır.

Ortaköy antik kentinin bulunması, büyük bir merakın, hayallerin, ümitlerin gerçekleşmesidir.Çağının en büyük devletlerinden birinin anayurdunda Boğazköy dışındaki bilinmezler oldukça fazladır.Cevap arayan pek çok soru vardır. Bunlar içerisinde, Hitit ülkesinin yol ağı nasıldır; yollar üzerindeki güvenlik, konaklama nasıldır; ekonomik sistem nasıl işlemektedir gibi yüzlerce soru bulunmaktadır. Eldeki yazılı kaynaklar Hitit uygarlığı hakkında pek çok bilgi edinmemizi sağlasa da öğrendiklerimiz, bulunmuş arşiv büyüklüğü ile kıyaslanırsa oldukça azdır; Hitit arşivlerinde birbirine benzer aynı konuda tekrar metinlere oldukça fazla sayıda rastlanmaktadır; o halde hedefimiz daha çok ve çeşitli arşivlere ulaşmak olmalıdır. Bu sayede bu büyük medeniyeti öğrenmekte, anlamakta başarılı olabiliriz. Bu konuda önümüzde en önemli iki nokta vardır. Bunlardan İlki yeni Hitit şehirlerinin gün yüzüne çıkarılması, ikincisi ise keşfedilen bu şehirlerde yeni arşivlere ulaşılmasıdır. Ortaköy Hitit kenti işte böyle bir düşünce sonucunda bir Arkeolog ve Hititolog çiftin beraber hazırladıkları proje ile çıkılan yolda keşfedilen bir dizi Hİtİt yerleşimlerinden biridir ve kabul etmek gerekir ki belki de en çarpıcı netice verenidir. Onların bir Hitit şehri bulma hayalleri gerçekleşecek, bu büyük şehir bulunarak bilim dünyasına kazandırılacaktır. Ortaköy antik şehri: ya da Hitit çağındaki adı ile"Şapinuva". Ortaköy Hitit şehri, oldukça büyük bir şehirdir


üzerinde kurulmuş bu çok büyük şehrin kıt su imkanla- rına ve bu ölçekteki bir şehri besleyecek tarım topraklarının azlığına rağmen - çağının Üzerinde bulunduğu platonun her yerini kapla- dığı gibi platoyu çevreleyen tepeler üzerine de yayılmış tır. Hititler bu bölgeye geldiklerinde mevcut köylere yerleşmemişler, platonun üzerindeki araziyi teraslayıp düzelterek bu büyük şehri kurmuşlardır. Şehir, boyutlarıyla çağının en geniş ölçekli şehirlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.Etrafı yüksek tepelerle çevrili bir çöküntü vadisindeki teraslar bir metropolü olarak karşımıza çıkması nasıl olmuştur.



Yirminci yüzyılın başlarında başlayan Hitit araştırmalarında bize çok önemli bilgiler sağlayan Boğazköy'den elde edilen arşivler, Şapinuva hakkında genel bilgiler dışında, çok geniş bilgiler vermemektedir. Bu yüzden de, Hurri kültüne yakm Hurri dinsel imajlarına sahip bu şehir Boğazköy-Hattuşa'nm uzak güneydoğusuna yerleştirilmeye çalışılmıştır. Ortaköy-Şapinuva'nın
tarafımızdan yapılan identifikasyonu ise Anadolu'nun tarihi coğrafyasına yeni boyutlar getirmiştir. Bu bakımdan, yazılı belgelerde Şapinuva ile aynı coğrafi konumda bulunan birçok isim (Hanziva, Şahumişa, Dahaş-da, Kammama, Hutpa, Tata, Şapantalliya, Malazziya, Şup-piluliya, Şulupaşşi vb. gibi şehirler) de, bundan sonra Anadolu'nun kuzeydoğusunda aranacaktır.Kabul etmek gerekir ki Hitit dünyasındak en önemli sosyal olgu dindir. Devlet teokratik bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla dini öneme sahip şehirler her zaman en Önemli olmuşlardır.Ortaköy belgelerinde, dini bir metin fragma-nmdaki İfadeden Şapinuva'mn iki fırtına tanrısı olduğunu öğreniyoruz. Neden Şapinuva'mn iki fırtına tanrısı vardır? İki fırtına tanrısının varlığı Huni/Hitit dünyasının bu şehirde beraberliği olabilir mi? Buna benzer bütün
soruların cevaplarının zaman içinde kazılardan elde edilecek sonuçlar ile çözüleceği açıktır.Ancak açık olan bir diğer bir gerçek, bu iki fırtına tanrısı dışında, Şapinuva'mn dinsel öneminin her yönüyle öne çıkmasıdır. Hazalmuna, Lapaşunuva, Marşıma, Şarva, Tahanzi gibi tanrısal dağlar Şapınuva'ya aittir ve ülkenin her yanında bu kutsal dağlar için kurbanlar sunulmaktadır.Bilindiği gibi, antlaşmalar, akitler gibi karşılıklı taahhüt içeren işler, yemin tanrılarının şahitliğinde yapılmaktadır

Taraflardan birisi eğer sözünü yerine getirmez ise, yemin tanrıları onu yok edeceklerdir. Boğazköy belgelerinde Şapinuva şehrinin
fırtına tanrısı, yemin tanrıları listelerinde Önemli bir yere sahiptir. Şapinuva'nm dinsel önemini daha bir çok örnekle pekiştirmek mümkündür.
Şapinuva tanrıları yanında daha bir çok şehrin tanrısına burada kurban töreni yapılmaktadır ve bu da bize Şapinuva'nın kutsallığının boyutlarım vermektedir. Hitit dini törenlerinin en önemlilerinden biri armma ile ilgili olanlardır. Bunlar Hurri kökenli olup İtkalzi veîtgahi ritüelleri adı ile anılırlar.

Temizlenmek, arınmak için yapılan törenler olup, Hitit metinleri külliyatı içerisinde çok eski bir geleneği temsil ederler. Bu arınma tabletleri çeşitli kopyalarla günümüze kadar gelmişlerdir. Bu tabletlerde belirtilen ritüeller din adamları denetiminde yapılıyor ve böylece arınılıyordu. Burada bizi esas ilgilendiren husus, itkalzi ritüel tabletlerindeki ifadedir. Bu ritüeller sırasında kullanılacak ve temizlemeyi sağlayacak malzeme sayıldıktan sonra ritüel töreninin Zithara şehrinde yerine getirildiği ve tabletlerin asıllarının Şapinuva'dan getirildiği belirtilmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, bu çok önemli olan rimellerin Şapi-nuva kökenli olduğu gerçeğidir. Yukarıda kısaca belirttiğimiz örneklerden bu şehrin Hitit dini dünyasında ne derece önemli b ir yere sahip olduğu açıktır ve bu Şapinuva'yı böyle büyük bir kent yapan nedenlerin birincisidir. Şapinuva şehrinin dinsel anlamdaki önemi imparatorluğun sonuna kadar devam edecektir. IV. Tuthaliya döneminde, gerek Şapinuva tanrılarının yemin tanrıları olarak yaşatılması gerekse ritüel törenlerde kurban sunulmasına devam edilmesi bunu ispatlamakta- dır.Bu şehrin diğer bir özelliği tahkimli bir şehir oluşudur. Bu özellikte olan şehirler yalnızca sur duvarları ile değil, uygun coğrafi imkanları ve bu imkanları iyi kullanmaları ile bir askeri güç merkezi oluşlarıyla bu sınıfa girebilirler. Boğazköy metinlerinden de Şapinuva'nm tahkimati
bir şehir olduğunu anlamaktayız.II. Murşili'ye ait bir metinde (M.Ö.13.y.y.) Kral: "İlkbahar olduğunda Hattuşa'dan dışarı gittim ve AN.TAH.ŞUMSAR bitkisini tanrıların huzuruna koydum. Şapinuva'dakİ birlikleri teftiş ettim ve orduma öncülük ettim" demektedir


Bu anlatım bize bu şehrin düzenli askeri birliklerin konakladığı askeri bir üs olduğu fikrini vermektedir.Arkeolojik verilerin ışığında Şapinuva'yı ve yakın çevresini ele aldığımızda burada askeri düzenlemelerin çağının çok ötesinde olduğunu görmekteyiz. Öncelikle şunu belirtmek gerekir; Şapinuva jeopolitik konumu ve uygun iklimi ile çok avantajlıdır. Kuzeyinde boydan boya uzanan Karadağ silsilesi, yüzeyi sık ormanlarla kaplı dik bir duvar gibi uzanmaktadır. Güneyinde ise Alan dağları, yüksek, dik bir diğer dağ silsilesidir. Dolayısıyla, Şapinuva bu iki dağ sırasının arasında, Çekerek nehrine hafif meyille inen bir plato üzerindedir. Şehir, yüksek dağların arasında, doğu yönü içinde çekerek nehrinin aktığı dar bir koridor halinde Yeşilırmak/Kelkit vadisine doğru uzanmaktadır.


Batı yönü ise, 5-10 km.lik bir boğaz olarak uzanıp, Alaca ovasına açılmaktadır.Görüldüğü gibi, doğu koridoru emniyete alınabilirse bu şehir tam tarifine uygun tahkimli bir şehir, hatta bir tahkimli bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Şehir çok korunaklı bir yere kurulmuştur. Şehrin yaygınlığına bakarak kalabalık bir nüfusa sahip olduğunu düşünmemiz gerekir. Doğuya doğru uzanan koridor üzerinde bir çok müstahkem mevkii ve ileri karakollar bulunmaktadır. Böylece 15-20 km ileriye uzanan bir emniyet şeridi oluşturulmuştur. Geride şehrin bulunduğu plato ve sırtını dayadığı tepeler üzerinde ise güçlü bir askeri varlık gözlenmektedir.Ayrıca, Orta Anadolu'nun sert iklim koşulları yanında burada mikro klima özellik gösteren bir iklim mevcuttur. Dolayısıyla şehrin doğuya doğru önünden uzanan bölge yumuşak kış şartlan ile iyi bir kışlaktır. II. Murşili devrine ait bir metindeki fal sorusunda;"Majesteleri Şapinuva'da geceliyecektîr. Ordu ise Hanziva'da" denilmektedir. Ordu için su, yatacak ve yiyecek imkanları olan bu yer, herhalde Şapinuva'dan çok uzak bir yer olmamalıdır.Şapinuva'dan doğuya doğru uzanan, içinde Türkiye'nin en verimli iki üç ovasının da yer aldığı koridor görünüşündeki topraklar Yeşilırmak/Kelkit vadisidir. Bu vadi, Karadeniz dağlarının güneyinde ve bu dağlara paralel bir doğu-batı koridorunun oluşumuna imkan tanımaktadır. Kabul
etmek gerekir ki, burası Anadolu'nun en rahat ticaret yollarından biridir ve günümüzde de kullanılmaktadır. 93 harbi diye anılan 1878 Osmanlı-Rus Savaşından kaçan Kafkas-Erzurum-Kars muhacirlerinin de Anadolu içlerine sığınırken kullandıkları bu yol Şapinuva önünden geçmekte, Orta Anadolu'ya uzanmaktadır. Yüz yıllarca bu ticaret yolunun sağladığı imkanlarla nemalanan Şapinuva kenti büyümüş ve zenginleşmiş ve ayrıca doğudan Hurri bölgesiyle de yakın ilişki kurma kolaylığını kazanmış olmalıdır.Hititler kaderlerini tanrıların yönettiğini ve yaşamları süresince başlarına gelen tüm İyi ve körü olayların, hastalığın, yenilginin onlar tarafından verildiğini düşündüklerinden, onları hoşnut etmek bu maksatla çeşitli kurban sunmaya, onları bayram törenleriyle, dualarla anmaya gayret ederken, çeşitli fallarla da olaylar karşısında tanrıların isteklerini, kızgınlıklarını, yol göstericilikleri öğrenmeye çalışmışlardır.
Hastalıkların öğrenilmesi ve iyileşmenin sağlanması hep dinsel yol kullanılarak olmuştur. Fal çeşitlerinden birine başvurmak sonucunda kralın ya da kraliyet çiftinin siyasi, idari ve askeri
konularda yapacaklarını öğrenmek için fala başvurdukları görülmektedir. Şagai (belirti/işaret) nin tespiti yoluyla olaylar sorgulanmaya çalışılmakta saray içi ve aile içi konular dahî bu yolla çözülmeye çalışılmaktadır. Çözüm yine dini olacaktır. Büyüler bozulacak, temizlenme törenleri yapılarak verilen sunularla hoşnutluk elde edilecektir. Hurrİce-Hititçe bir Boğazköy ritüe-linde sunuda kullanılacak temiz su için Şapinuva' daki kaynaklar işaret edilmektedir. Şapinuva'dan temin edilecek 7 kap suyun 3 tanesi Şapinuva şehri ana kaynağından, 1 tanesi Şulupaşşi şehri ana kaynağından, 1 tanesi Şapinuva şehri, bağdaki kaynaktan, 1 tanesi X nehrinden ve 1 tanesi de Şapantalliya şehri nehrinden getirilmektedir. Boğazköy arşivindeki en önemli metinlerden biri olan Halpa kökenli Teşup ve Hepat kültünün yeniden düzenlenmesi ile ilgili belgede kültle ilgili malzemeleri teslim edecek şehirler belirtilmekte ve bu teslimlerden
sorumlu ilgili kentler sayılmakta ve Şapinuva saray görevlilerine bir kentin sorumluluğu verilmektedir. Bu metinde Şapinuva şehrindeki sarayın insanlarından bahsedilmektedir. Ayrıca başka bir metinde yer alan bir yönetim belgesinde ki kadınlar listesinde de Şapinuva
sarayının önemi belirtilmektedir.Şapinuva şehrinde bugüne kadar bulunan arşiv belgelerinde fal metinlerinin çok sayıda olması burada büyük kralın oturması sonucudur. Kraliyet yapacağı işler, alacağı kararlar için sık sık fala başvurmakta ve fal sonucu dikkate alınarak arınma/temizlenme, kurban sunma gibi eylemlere geçilmektedirler


Mevcut Şapinuva arşivlerinde Taduhepa-Taşmişarri kraliyet çifti bu törenlerin odak noktasını oluşturmaktadır. Taşmişarri, III. Tuthaliya adıyla tahta çıkmıştır (M.Ö.H.y.y). Taduhepa, daha sonra oğlu I. Şuppİluliuma döneminde de Tavananna yani egemen kraliçe olarak devlet yönetimine katılacaktır. Taşmİşarri/Ta-duhepa çifti temizlik rimellerini Şapinuva'da gerçekleştirmekte olmaları çift'in burada oturmaları ile ilgili çok önemli bir husustur.


Şapinuva arşivinde ele geçen mektuplardan pek çoğunun çeşitli şehirlerden kraliyet çiftine hitaben yazılmış olduklarım görmekteyiz. Ortaköy mektuplarında içinde ayrıca yalnızca büyük krala hitaben yazılan çok sayıda görevli mektubu bulunmaktadır. Büyük Kral tarafından Şapinuva'dan yazıldığı anlaşılan bir Masat mektubunda şöyle denilmektedir: "Bu tablet size ulaşınca, askerleri İşhupitta'dan acele sevk ediniz ve onlan iki gün içerisinde acele olarak
Şapinuva 'ya majestemin huzuruna getiriniz".Şapinuva ile ilgili belki de en ilginç belge Boğazköy'de ele geçen tarihi bir belgedir. Bu metinde, Şapinuva şehrî ve ülkesi merkezi bir anlam taşımaktadır. Burada Şapinuva Ülkesi'ne ve Hatti Ülkesi'ne ait olan ordular söz konusudur. Oysa metnin kopyasında sadece Şapinuva'dan söz edilmektedir. Bu hususu
Şapinuva'nm başkentlik yapması ile açıklayabiliriz.Başkent sözcüğü ancak modem çağda bildiğimiz, günlük hayatta kullandığımız, standart anlamına kavuşmuştur. Tarih içinde ise başkent; kralın ikamet ettiği hem dini hem siyasi hem idari hem de askeri olarak iradesini kullandığı, devleti sevk ve idare ettiği şehirdir. Hitit tarihi gibi uzun bir süreçte başkentlik görevi bir çok kere yer değiştirmiştir. Kuşşara, Neşa, Hattuşa, Tarhuntaşşa şehirleri gibi Şapinuva'da kralın ikameti görevini üstlenmiş bir şehirdir. Bu yer değiştirmeler çeşitli nedenlerle olmaktadır. Hitit tarihini incelediğimiz zaman, Gaşka baskıları, iç karışıklıklar, salgın
hastalıklar, taht kavgaları gibi bir kısım sebepler ile bu yer değiştirmelerin izahı mümkün olabilmektedir.Arkeolojik verilere baktığımız zaman Şapinuva'nm başkent olarak göreve başlaması ve bunun hazırlıkları ile birlikte önemli imar faaliyetlerine başlandığı görülmektedir. Ortaköy belgelerinde yapılacak inşaatlar için çevre kentlerden askerler istendiğini okumaktayız.


Örneğin: "Apalla bir marangoz gönderdi. İşte bak! 370 askeri Zallara'dan getirdi ve onları mabetlere yerleştirdik"; aynı şekilde Hanhana'dan 600, Zithara'dan 400 askerin gönderildiğini de bu tabletlerden ögrenmekte-yiz.Şapinuva'daki arkeolojik kazı çalışmaları bu imar faaliyetlerini onaylar neticeler vermektedir. Örneğin: 'A' binasının inşaatına karar verilince buradaki mütevazı Hitit Çağı yapıları yıkılmış ve bu alanın düzenlenmesinden
sonra ana kütlesi 2500 m2 ye oturan yapının inşaatına başlanılmıştır.